کنتاکتور چیست؟

کنتاکتور چیست؟

کنتاکتور تجهیزی برای قطع و وصل جریان برق بین مصرف کننده و کلید تغذیه آن می باشد همچنین برای کنترل و فرمان قطع و وصل به موتور های الکتریکی به کار میرود.

کنتاکتور (Contactor) یک کلید کنترل شونده به صورت الکتریکی است که برای کلیدزنی یک مدار قدرت یا کنترل مورد استفاده قرار می‌گیرد. کنتاکتور شباهت زیادی به رله دارد، با این تفاوت که کنتاکتور برای کاربردهای آمپر بالا به کار می رود.

یک کنتاکتور با مداری کنترل می‌شود که سطح قدرت خیلی کمتری از مدار مورد کلیدزنی دارد. کنتاکتورها انواع مختلفی با توانایی‌ها و ویژگیهای مختلفی دارند. برخلاف یک مدارشکن قدرت یک کنتاکتور برای قطع یک جریان اتصال کوتاه استفاده نمی‌شود.

کنتاکتورها در گستره و اندازه های مختلفی موجودند. از کنتاکتورهای کوچک با ولتاژ ۲۴V DC که به سادگی در یک دست جا می گیرند و توانایی قطع تنها ۱ آمپر را دارند، گرفته تا کنتاکتورهای با پهنا (یا درازای) ۱ متر (یارد) با ولتاژهای چند کیلوولت و آمپراژ چند هزار آمپر.

کنتاکتورها برای کنترل بارهای مختلف الکتریکی اعم از الکتروموتورها، بانکهای خازنی، مدارات روشنایی، گرمکن های الکتریکی و سایر تجهیزات الکتریکی استفاده می شوند.

تفاوت کاربرد کتاکتور و رله

نکته مهم دیگر اینکه چون رله های کمکی حداکثر جریانی که تحمل می کنند 10 آمپر را تحمل می کنند (بستگی به رله کمکی شرکت سازنده و استاندارد تعیین شده) به همین دلیل نمی توان از تیغه های آن در مسیر فرمان موتور (کلید موتور دار) استفاده کرد.

پس بهترین گزینه استفاده از کنتاکتور در مسیر فرمان کلید موتور دار است و انتخاب کنتاکتور در این مسیر نیز با استفاده از جریان مصرفی کلید تعیید می شود.

انواع کنتاکتور های AC بر اساس تیپ

انواع کنتاکتور های AC بر اساس تیپ آنها و مشخص کردن کاربرد شان در مصرف کننده های مجاز را در تصویر زیر مشاهده کنید:

انواع کنتاکتور های DC بر اساس تیپ

انواع کنتاکتور های DC بر اساس تیپ آنها و مشخص کردن کاربرد شان در مصرف کننده های مجاز را در تصویر زیر مشاهده کنید:

ساختمان داخلی کنتاکتورها :

داخل کنتاکتورها از سیم پیچ یا بوبین و هسته ی مغناطیسی تشکیل شده است ، هسته ی مغناطیسی در کنتاکتورها دو تکه هستند که شامل یک هسته ی ثابت و یک هسته ی متحرک است و بوبین روی قسمت ثابت هسته نصب میشود اما قسمت متحرک هسته به وسیله ی فنر از کنتاکت های ثابت جدا نگه داشته شده است.

ساختمان بیرونی کنتاکتورها:

در نمای بیرونی کنتاکتورها تعدادی پیچ وجود دارد که سیم های برق به این پیچ ها متصل میشود روی قسمت پلاستیکی نارنجی رنگ در وسط آن وجود دارد و به بوبین متحرک متصل است که رنگش با بدنه ی کنتاکتور متفاوت است، این قسمت یک نشانگر است که مشخص میکند وقتی کنتاکتور وصل است پایین میرود و وقتی هم سطح بدنه ی کنتاکتور باشد یعنی  قطع است.

طرز کار کنتاکتور:

وقتی بوبین ثابت به وسیله ی کلید فرمان برق دار میشود خاصیت مغناطیسی به خود میگیرد و مانند یک آهن ربا قسمت متحرک هسته را جذب خود میکند از آنجایی که کنتاکت هایی در محل جذب قرار دارد که عمل قطع و وصل برق را برعهده دارد ، هنگام جذب دو هسته این کنتاکت ها به هم متصل میشود و کنتاکتور در حالت وصل قرار میگیرد.

تا اینجا کنتاکتور وصل شد از خاطر تان باشد در بالا گفتیم فنر هایی بین دو هسته وجود دارد کاربرد این فنر ها در هنگام قطع کنتاکتور است به این صورت که وقتی بوبین از طرف مدار فرمان تغدیه نشود برقش قطع میشود و فنر دو هسته را از یکدیگر جدا میکند.

تصور بکنید اگر فنری بین دو هسته وجود نداشته باشد هسته ی متحرک روی هسته ثابت باقی می ماند و به همین ترتیب کنتاکت هایی که به هسته متصل هستند هم وصل بودند و قطع نمی شدند .

در تابلو های خازنی نیز در مسیر بین کلید و خازن از کنتاکتور استفاده می شود ولی این کنتاکتور ها خازنی بوده و بسته به میزان جریان و توان خازن توان و جریان کنتاکتور محاسبه می شود.

کنتاکتور خازنی چیست؟

كنتاكتور خازني كنتاكتوري است كه جهت تغذيه خازنهاي قدرت مانند بانك خازن اصلاح ضريب قدرت استفاده ميشود.

تفاوت عمده آن با کنتاکتور معمولی در سلفهای کوچکی است که از طریق کنتاکتهای کمکی با کنتاکتهای اصلی به صورت موازی قرار کرفته و با توجه به خاصیت سلف در جلوگیری از تغییرات شدید جریان، از جریان هجومی لحظه وصل خازن که گاها تا ۴۰ برابر جریان نامی البته در حدود دو سیکل میرسد جلوگیری کرده و آنرا محدود میکند .

لازم به ذکر است که این کنتاکتورها نسبت به نوع معمولی گرانتر بوده و معمولا از کنتاکتورهای تیپ AC4 براي خازن استفاده مي شود. یا به بیان دیگر از کنتاکتورها برای قطع و وصل خازنها در تابلوهای خازنی اتوماتیک استفاده می شود.

از آنجایی که در لحظه کلید زنی (سوئیچینگ) خازن رفتاری همانند اتصال کوتاه از خود نشان می دهد، این امر باعث ایجاد جریان هجومی شدید در مدار خازن می گردد. لذا کنتاکتورهای خازنی با داشتن کنتاکت های کمکی و مقاومت های محدود کننده جریان از شدت جریان هجومی می کاهند.

این کنتاکتورها در قدرت های مختلف و متناسب با توان راکتیو خازن عرضه می شوند.

(جهت آشنایی بیشتر با کنتاکتورهای خازنی مقاله کنتاکتور خازنی چیست؟ را مطالعه نمایید.)

کاربرد کنتاکتور در روشنایی

همچنین در برخی تابلو های تغذیه اصلی کنتاکتوری جهت تغذیه روشنایی محوطه استفاده می شود و کارکرد آن بدین گونه است که اگر فتوسل یا (رله زمانی) زمان تاریکی را حس کند از طریق بوبین داخلی تیغه باز آن به حالت بسته در می آید و به کنتاکتور فرمان وصل را صادر می کند در این لحظه کنتاکتور وصل و چراغ های محوطه روشن می شوند.(مقاله نصب فتوسل به کنتاکتور را مطالعه نمایید.)

البته در رله های زمانی که معمولا بر اسا زمان, زمان بندی می شوند از فصل ها و روزهای سال استفاده می شود.به این ترتیب که زمستان ها روز ها کوتاه و تابستان ها روز ها بلند است و به همین دلیل بازه زمانی که برای رله تعیین می شود به فصول سال بستگی دارد.

کاربرد دیگر کنتاکتور در تابلو برقی می تواند در راه اندازی موتور های الکتریکی باشد که برای حالت چپگرد- راستگرد, فرمان قطع و وصل ساده, فرمان قطع و وصل از راه دور و غیره باشد.

کنتاکتور دارای بوبین تکفاز است که در موقع تحریک سه ترمینال بالایی را به پاینی متصل می کند.

نحوه استفاده از کنتاکتور در مدار تکفاز

نحوه اتصال کنتاکتور برای جریان تکفاز به مانند شکل زیر است:

البته کنتاکتور تکفاز در بازار موجود است ولی برای تکمیل بحث تصویر بالا در اختیار شما گذاشته شده است.

این تصویر برای استفاده از کلید سه فاز در جریان تکفاز و همچنین اگر بخواهیم در جریان تکفاز (فاز – نول) یک مسیر را اتوماتیک و از طریق تیغه های فرمان کنترل کنیم می توانیم از مطابق دستور العمل تصویر بالا استفاده کنیم.

مزایای استفاده از کنتاکتورها به جای کلیدها:

کنتاکتور ها قابلیت قطع وصل در دفعات زیاد را دارند و به همین ترتیب طول عمر بیشتری نسبت به کلید ها دارند

امکان صدور فرمان از چند محل به طوری که به تعداد نامحدود میتوان شستی های قطع و وصل برای یک کنتاکتور طراحی ونصب کرد

کنتاکتورها قابلیت طراحی مدار های فرمان اتوماتیک دارند نمونه ی بارز و ساده ی آن تایمر ها یا فتوسل ها است که بعد از نصب بدون دخالت انسانی عمل قطع و وصل برق انجام میشود.

سرعت قطع و وصل زیاد

امکان کنترل از راه دور و…

برای اطلاعات بیشتر و کامل تر در مورد کاربرد کنتاکتور ها به مقاله ی راه اندازی موتور های سه فاز به وسیله کنتاکتور مراجعه کنید.

اگر کنتاکتور جذب ننماید چند احتمال وجود دارد :

اول اینکه بوبین کنتاکتور سوخته است. با بی برق کردن آن و تست ترمینال های آن می توان از سالم یا معیوب بودن آن اطمینال حاصل کرد.

کنتاکتور جذب کرده، اما صدا می دهد
مدار هسته بسته نمی شود
سطح قطب ها و مسیر حرکت هسته را کنترل و با بنزین یا تری کلرا تیلن تمیز کنید
حلقه ی اتصال کوتاه روی سطح قطب ها، در هنگام مونتاژ اشتباه گذاشته شده است
هسته را در آورده و آن را کنترل کنید و دوباره  درست جا بزنید
حلقه ی اتصال کوتاه روی هسته قطع شده است
حلقه ی اتصال کوتاه روی هسته را کنترل و تعمیر یا تعویض نمایید
کنتاکتور قطع نمی کند
قطعات اتصال کنتاکتور به یکدیگر جوش خورده اند (پایان عمر مکانیکی)
کنتاکتور را باز و کنتاکت ها را تعویض کنید
در سیم های رابط المان های مدار فرمان، اتصال کوتاه یا در چند نقطه اتصال به زمین وجود دارد
سیم ها را کنترل و اتصالی را بر طرف کنید
کنتاکت های تایمر به یکدیگر اتصالی دارند و باز نمی شوند
کنتاکت های تایمر را تمیز و یا تعویض کنید

یک مورد که باید به ان توجه کرد این است که از کنتاکتور جریان AC در جریان DC یا برعکس استفاده نشود چون باعث اتصال و پریدن فیوز در مسیر مدار فرمان می شود.

همچنین در موقع استفاده از تیغه های کنتاکتور در مدار فرمان حتما دقیت کنید که تیغذه های باز یا بسته در یک مسیر استفاده نشود چون در این صورت در لحظه تحریک کنتاکتور تیغه باز بسته و بسته باز خواهد شد و در این صورت صدای تک تک (با ریتم زیاد) تولید خواهد کرد.

نحوه سیم بندی کنتاکتور :

به تصویر زیر که سه نمونه از انواع کنتاکتور میباشد ،توجه کنید:

فلش های آبی محل اتصال سیم نول از مدار فرمان است.
و اما فلش های سبز: در هر کنتاکتور، هر جفت از این پیچ های رو به روی هم ،که با فلش سبز مشخص شده است. فقط در زمان روشن شده کنتاکتور(بسته شدن) به همدیگر راه میدهد. و بسته به نوع کنتاکتور، هر کنتاکتور 3-5 جفت از این پیچها دارد.

یک جفت پیچ به شماره ۱۳ و ۱۴ در هر کنتاکتور وجود دارد که اغلب برای اتصال به دو طرف سوئیچ استارت استفاده میشود. تا کنتاکتور را در زمان حالت روشن قفل کند و تا وقتی که دکمه استپ را نزنیم کنتاکتور  قطع نمی‌شود.